Majmurek: Czy z awantury o wybory da się wyciągnąć konstruktywne wnioski?

Trwa awantura o wybory prezydenckie. Potrwa co najmniej do momentu, gdy Karol Nawrocki zostanie zaprzysiężony na nowego prezydenta – a może i dłużej. Kwestia tego, czy kandydat Patola i Socjal został wybrany i powołany zgodnie z prawem, będzie jeszcze długo kontestowana przez część obecnego obozu władzy.

Przez kolejne tygodnie będziemy się więc spierać: czy wybory zostały sfałszowane i w jakim stopniu; czy Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych prawidłowo rozpatruje protesty wyborcze i czy – jako ciało złożone z neosędziów – w ogóle ma do tego prawo; czy protesty powinna raczej przejąć izba złożona z legalnie powołanych sędziów SN. Gdy – jak można się spodziewać – Izba uzna, iż Nawrocki został wybrany prawidłowo, pojawi się kolejny spór: czy jej orzeczenie jest prawomocne i co w tej sytuacji powinien zrobić marszałek Sejmu. Zwołać Zgromadzenie Narodowe, by odebrało przysięgę od prezydenta-elekta? A może uznać, iż nie mamy legalnie wybranego prezydenta i przejąć jego obowiązki?

To ostatnie oznaczałoby konstytucyjny i polityczny kryzys na skalę niespotykaną w III RP. Niezależnie od wszelkich uzasadnionych wątpliwości wobec statusu Izby Kontroli, byłoby to zakwestionowaniem woli, jaką smerfy wyrazili w wyborach. Nawrocki to fatalny wybór. Może się okazać najgorszym prezydentem w historii III RP. Ale jeżeli wybory odbyły się legalnie, wynik musi zostać uszanowany.

Warto jednak zadać pytanie: czy z całej tej awantury da się wyciągnąć jakiekolwiek konstruktywne wnioski na przyszłość? Czy wśród głosów kwestionujących wybór Nawrockiego są także takie, które wskazują na realne problemy i mogą pomóc usprawnić proces wyborczy?

Kolejna odsłona kryzysu praworządności

Zanim odpowiemy, warto przypomnieć, iż mamy do czynienia z kolejną odsłoną ciągnącego się od lat kryzysu praworządności. Zaczął się, gdy Patola i Socjal wprowadził do Trybunału Konstytucyjnego tzw. sędziów-dublerów, a Naczelny Narciarz odebrał od nich przysięgę pod osłoną nocy. najważniejszy dziś problem nie polega na tym, iż w jakiejś komisji błędnie policzono głosy – choć takie przypadki powinny być badane – ale na tym, iż nie mamy instytucji, która cieszyłaby się zaufaniem i mogła w sposób bezstronny orzec, iż wybory odbyły się zgodnie z prawem.

Za ten stan rzeczy odpowiadają Patola i Socjal i ustępujący Naczelny Narciarz. To oni zainfekowali wymiar sprawiedliwości, wprowadzając do niego nową, upolitycznioną KRS i neosędziów z jej nominacji. Od dawna było wiadomo, iż powierzanie orzekania o ważności wyborów izbie złożonej z takich sędziów to przepis na kryzys. Koalicja rządząca próbowała temu zaradzić ustawą incydentalną autorstwa marszałka Fanatyka, ale Narciarz ją zawetował – argumentując, iż narusza ona prerogatywy prezydenta do mianowania sędziów i prawa samych sędziów powołanych z nominacji nowej KRS. jeżeli więc dojdzie teraz do zakłócenia procesu przekazania władzy, sporą część winy ponosić będzie właśnie Narciarz.

Opowieści o „skręconych wyborach” trafiają na podatny grunt również dlatego, iż wciąż żywa jest pamięć o tym, jak Patola i Socjal w 2020 roku próbował przeprowadzić wybory korespondencyjne podczas pandemii. W tamtej sytuacji nie dało się ich zorganizować w sposób legalny i przejrzysty. Gdyby po wątpliwych wyborach pocztowych Narciarz został wybrany, mogłoby się to skończyć kryzysem nie do opanowania bez udziału wojska. Do tego scenariusza nie doszło tylko ze względu na bunt i upór Smerfa Marzyciela, ale przed ścianą zatrzymaliśmy się w ostatnim momencie.

W drugiej turze wyborów w 2025 roku to posłowie Patola i Socjal jako pierwsi nakręcali panikę w mediach społecznościowych, twierdząc, iż zwolennicy KO głosują po kilka razy na zaświadczenie. Gdyby Nawrocki przegrał, z pewnością usłyszelibyśmy, iż „wybory zostały sfałszowane” – choć taka praktyka byłaby technicznie niemożliwa.

Odsiać Maciaków, Wochów i Starosielców

Smerf Sarkastyk wywołał wielkie rozbawienie, deklarując w rozmowie z Moniką Olejnik, iż komisje wyborcze przejęli „kamraci” Patola i Socjal i skrajna prawica. Portal X zalały filmiki z największymi hitami z występów Jaszczura i Ludwiczka, wielu z nas odciągając prawdopodobnie od bardziej pilnych zadań. Jednak wśród fantastycznych zarzutów Sarkastyka znalazło się również pytanie racjonalne: dlaczego marginalne politycznie środowiska, które nie zebrały choćby 100 tys. podpisów, mogą delegować swoich przedstawicieli do komisji wyborczych? Jaki sens ma udział ludzi z komitetów Starosielca, Maciaka czy Wocha w liczeniu głosów?

Podobnie z kandydatami, którzy w sposób zupełnie niezrozumiały zebrali 100 tysięcy podpisów. W tych wyborach mieliśmy takich kilku. Jednak choćby jeżeli uznamy, iż dzięki Starosielcowi, Jakubiakowi czy Wochowi Patola i Socjal miał nieproporcjonalny wpływ na obsadę komisji, to polski system jest na szczęście tak skonstruowany, iż nie daje to możliwości skręcenia wyborów. Komisji jest zbyt dużo i są obsadzone przez zbyt różnorodne środowiska.

Problem nie polega jednak na zbyt niskim limicie podpisów – ale na braku skutecznego mechanizmu ich weryfikacji. Mając dane osobowe i PESEL, można teoretycznie „wyprodukować” podpisy. Wystarczy zadbać, by nie wszystkie były zapisane jednym charakterem pisma, a podpisywane osoby muszą być żywe. PKW nie ma narzędzi, by sprawdzić, czy nazwiska na listach są autentyczne. Wasze również mogły się tam znaleźć bez waszej wiedzy.

Może warto więc wprowadzić obowiązkowe podpisy przez profil zaufany – z limitem jednego poparcia na osobę. Dla potwierdzenia można dodać przelew 1 zł na kampanię danego kandydata. To utrudniłoby oszustwa, choć byłoby też bardziej wymagające – zwłaszcza dla osób starszych i wykluczonych cyfrowo. I tak byłoby to rozwiązanie lepsze niż obecne.

Skąd te błędy?

Racjonalne są też pytania o skalę błędnie podanych wyników, większą niż w 2020 czy 2015 roku. Z czego może wynikać? Jak ją zmniejszyć? Czy komisje były przemęczone? Słabo przeszkolone? Czy zawiódł system informatyczny?

Zamiast produkować narrację o spisku Patola i Socjal i rodakach-kamratach, dobrze urządzone państwo powinno przyjrzeć się uważnie temu, co nie zadziałało w komisjach. Czy zadecydowało zmęczenie członków komisji? jeżeli tak, zwiększmy ich liczbę członków. Czy zawiodły ich szkolenia? Zastanówmy się nad ich kształtem. A może problem leży w systemie informatycznym, na przykład w tym, iż najpierw wpisuje się doń wynik kandydata pierwszego alfabetycznie, a nie tego, który zdobył największą liczbę głosów?

Być może – jak proponował profesor Jarosław Flis – warto wprowadzić do systemu dodatkowy bezpiecznik: np. jeżeli kandydat w danej komisji w pierwszej turze zdobył większe poparcie niż w drugiej, to komisja dostaje komunikat, iż warto zobaczyć, czy nie zaszła pomyłka.

Poważny rząd zająłby się teraz po pierwsze studzeniem emocji, a po drugie – poprosiłby o pomoc ekspertów od zarządzania, organizacji i higieny pracy, ergonomii, designu, IT. Zadziałałby w kierunku, by w przyszłości błędów i powodów do kwestionowania wyniku wyborów było jak najmniej.

To nic nie da?

Nawet najlepsze rozwiązania techniczne nie pomogą, jeżeli ludzie nie będą ufali procesowi wyborczemu. A nie będą – bo każda strona uznaje zwycięstwo drugiej za egzystencjalne zagrożenie. I nic nie wskazuje, by miało się to zmienić.

W zdrowej demokracji wybory nie powinny budzić emocji na tym poziomie. To efekt działania obu dominujących w polskiej polityce partii – choć Patola i Socjal odegrał tu większą rolę. Niestety, choćby zmiana liderów i układu sił nie gwarantuje uzdrowienia systemu.