Postępy we wdrażaniu strategii UE na rzecz różnorodności biologicznej – raport EEA

W 2025 r. Europejska Agencja Środowiska (EEA) opublikowała raport naukowo-polityczny dotyczący oceny wdrażania strategii na rzecz bioróżnorodności 2030. Jego celem jest przedstawienie aktualnej sytuacji i kolejnych kroków w opracowaniu ram monitorowania strategii Unii Europejskiej na rzecz różnorodności biologicznej, przegląd postępów poczynionych w realizacji tej strategii, a także ocena prawdopodobieństwa osiągnięcia celów w perspektywie 2030 r.

Raport EEA zatytułowany Assessing progress in monitoring and implementing the EU biodiversity strategy for 2030 (Ocena postępów w monitorowaniu i wdrażaniu strategii UE na rzecz różnorodności biologicznej na rok 2030) można pobrać ze strony Urzędu Publikacji Unii Europejskiej.

Ogólny kontekst

W maju 2020 r. Komisja Europejska przyjęła unijną strategię na rzecz bioróżnorodności 2030 oraz powiązany z nią plan działania. Plan ten zakłada stworzenie znacznie większej i bardziej spójnej sieci obszarów chronionych, jak również objęcie ochroną prawną co najmniej 30 proc. unijnych obszarów lądowych i 30 proc. unijnych obszarów morskich.

Strategia zawiera konkretne zobowiązania i działania, które mają zostać zrealizowane do 2030 r., a skupione są wokół czterech głównych filarów:

1. Ochrona przyrody;
2. Odbudowa ekosystemów;
3. Umożliwienie transformacyjnej zmiany;
4. Zapewnienie wysokiego poziomu ambicji UE i zmobilizowanie wszystkich wysiłków na rzecz dobra różnorodności biologicznej na świecie.

Jej celem jest odbudowa bioróżnorodności Europy do 2030 r. dla dobra ludzi, klimatu i planety oraz budowanie odporności społeczeństw na przyszłe zagrożenia, takie jak skutki zmian klimatycznych, pożary lasów, niepewność żywnościowa czy epidemie.

Unijna strategia na rzecz bioróżnorodności 2030 pod nazwą Przywracanie przyrody do naszego życia jest kluczowym elementem Europejskiego Zielonego Ładu.

Raport EEA: Ocena postępów w monitorowaniu i wdrażaniu strategii UE na rzecz różnorodności biologicznej na rok 2030

Opublikowany w 2025 r. raport jest częścią szerszej pracy Wspólnego Centrum Badawczego Komisji Europejskiej (JRC), wspierającej monitorowanie polityk środowiskowych określonych w ramach Europejskiego Zielonego Ładu (EZŁ). Obejmuje ona między innymi analizę luk w zakresie zrównoważonego rozwoju celów EZŁ, monitorowanie i perspektywy Planu działań na rzecz zerowego zanieczyszczenia, monitorowanie strategii glebowej UE za pośrednictwem narzędzia EU Soil Strategy Actions Tracker czy opracowanie ram monitorowania dla strategii Od pola do stołu.

Raport EEA składa się z pięciu sekcji. Pierwsza to wprowadzenie. Druga opisuje narzędzia monitorowania postępów unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030. Trzecia podkreśla postępy poczynione do tej pory we wdrażaniu działań. Czwarta koncentruje się na postępach w monitorowaniu i w osiąganiu oraz w perspektywach realizacji przyjętych celów. Ostatnia, piąta sekcja zawiera wnioski i informacje o kluczowych osiągnięciach oraz lukach i brakach w monitorowaniu i wdrażaniu unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030.

Cele i (pod)cele analizowane w raporcie

W raporcie EEA analizy i oceny osiągnięcia celów albo stopnia realizacji działań wykonano dla następujących celów i (pod)celów:

1. Cel: Prawnie chronić co najmniej 30 proc. powierzchni lądowej UE i co najmniej 30 proc. powierzchni morskiej UE oraz zintegrować korytarze ekologiczne jako część prawdziwej transeuropejskiej sieci przyrodniczej:
   a. (pod)cel: Zapewnić prawną ochronę co najmniej 30 proc. powierzchni lądowej UE;
   b. (pod)cel: Zapewnić prawną ochronę co najmniej 30 proc. powierzchni morskiej UE;
   c. (pod)cel: Zbudować spójną transeuropejską sieć przyrodniczą integrującą korytarze ekologiczne na lądzie;
   d. (pod)cel: Zbudować spójną transeuropejską sieć przyrodniczą integrującą korytarze ekologiczne na morzu.
2. Cel: Ściśle chronić co najmniej jedną trzecią obszarów chronionych UE, w tym wszystkie pozostałe lasy pierwotne i starodrzewy UE:
   a. (pod)cel: Zapewnić ścisłą ochronę co najmniej jednej trzeciej obszarów chronionych UE;
   b. (pod)cel: Ściśle chronić wszystkie pozostałe lasy pierwotne i starodrzewy w UE.
3. Cel: Skuteczne zarządzanie wszystkimi obszarami chronionymi, definiowanie celów i działań ochrony oraz odpowiednie ich monitorowanie.
4. Cel: Do 2030 r. obszary zdegradowanych i bogatych w węgiel ekosystemów zostaną odtworzone:
   a. (pod)cel: Przywrócono znaczące obszary zdegradowanych i bogatych w węgiel ekosystemów
   b. (pod)cel: Siedliska nie wykazują pogorszenia trendów i stanu ochrony;
   c. (pod)cel: Gatunki nie wykazują pogorszenia trendów i statusu ochrony;
   d. (pod)cel: Co najmniej 30 proc. gatunków, które w tej chwili nie znajdują się we właściwym stanie ochrony, osiąga odpowiedni stan ochrony lub przynajmniej wykazuje pozytywny trend;
   e. (pod)cel: Co najmniej 30 proc. siedlisk, które w tej chwili nie znajdują się we właściwym stanie ochrony, osiąga odpowiedni stan ochrony lub przynajmniej wykazuje pozytywny trend.
5. Cel: Odwrócenie spadku populacji zapylaczy.
6. Cel: Ryzyko i stosowanie pestycydów jest zmniejszone o 50 proc.:
   a. (pod)cel: Ograniczenie o 50 proc. stosowania pestycydów chemicznych i związanego z tym ryzyka;
   b. (pod)cel: Ograniczenie o 50 proc. stosowania bardziej niebezpiecznych pestycydów;
7. Cel: Obecność elementów krajobrazu o wysokiej różnorodności na co najmniej 10 proc. użytków rolnych.
8. Cel: Co najmniej 25 proc. gruntów rolnych jest objętych rolnictwem ekologicznym, a wdrażanie praktyk agroekologicznych znacznie wzrosło:
   a. (pod)cel: Co najmniej 25 proc. gruntów rolnych jest objętych rolnictwem ekologicznym;
   b. (pod)cel: Wdrażanie praktyk agroekologicznych znacznie wzrosło.
9. Cel: W UE zasadzono trzy miliardy drzew, z pełnym poszanowaniem zasad ekologicznych.
10. Cel: Przywrócenie co najmniej 25 tys. km rzek do stanu swobodnego przepływu.
11. Cel: Osiągnięto znaczne postępy w rekultywacji miejsc z zanieczyszczoną glebą.
12. Cel: Liczba gatunków z czerwonej księgi zagrożonych przez inwazyjne gatunki obce zmniejszyła się o 50 proc.
13. Cel: Straty składników odżywczych z nawozów są zmniejszone o 50 proc., co skutkuje zmniejszeniem zużycia nawozów o co najmniej 20 proc.:
    a. (pod)cel: Straty składników odżywczych z nawozów są zmniejszone o 50 proc.;
    b. (pod)cel: Zużycie nawozów zmniejsza się o co najmniej 20 proc.
14. Cel: Miasta liczące co najmniej 20 tys. mieszkańców mają ambitny Plan Zazieleniania Obszarów Miejskich.
15. Cel: Negatywny wpływ na wrażliwe gatunki i siedliska, w tym na dno morza, poprzez działalność połowową i wydobywczą, jest znacznie ograniczony:
    a. (pod)cel: Negatywny wpływ połowów i działalności wydobywczej na gatunki wrażliwe jest znacznie ograniczony;
    b. (pod)cel: Negatywne oddziaływanie na wrażliwe siedliska, w tym na dno morskie, poprzez działalność połowową i wydobywczą, jest znacznie ograniczone;
    c. (pod)cel: Osiągnięto dobry stan środowiska.
16. Cel: Przyłów gatunków jest eliminowany lub ograniczany do poziomu umożliwiającego odtworzenie i ochronę gatunków.

Najważniejsze wnioski

Wyniki analiz wskazują, iż w marcu 2025 r. ukończono około połowę działań realizowanych w związku z wdrażaniem unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030, a pozostałe były blisko ukończenia lub w trakcie realizacji.

Analizy przeprowadzono dla (pod)celów, z których każdy obejmował jeden aspekt związany ze strategią. dla wszystkich (pod)celu podkreślono:

• dostępność wskaźników do śledzenia postępów w realizacji celów, a także prace nad dalszym rozwojem wskaźników;
• postęp osiągnięty do tej pory w ich realizacji;
• perspektywy ich osiągnięcia do 2030 r.

Obecnie wyniki analiz wskazują postęp we wdrażaniu 10 (pod)celów, dla których trend jest stabilny, a w przypadku dwóch obecne trendy są sprzeczne z pożądanym kierunkiem. Postępu nie można było jednak ocenić ze względu na brak danych dla pozostałych (pod)celów.

Autorzy raportu wskazują, iż UE poczyniła postępy głównie w odniesieniu do (pod)celów skupiających się na łagodzeniu niektórych presji i oddziaływań na bioróżnorodność (np. wyznaczanie obszarów chronionych, redukcja stosowania pestycydów i nawozów oraz przejście na rolnictwo ekologiczne), podczas gdy w odniesieniu do (pod)celów dotyczących stanu bioróżnorodności UE przez cały czas nie osiąga przyjętych założeń, tj. populacja pospolitych ptaków i zapylaczy przez cały czas się zmniejsza. Może to sugerować, iż poziom redukcji tych presji na bioróżnorodność nie był wystarczający.

Aby zrealizować maksymalną liczbę celów strategii konieczne jest lepsze wdrożenie istniejących polityk środowiskowych, w tym pełne wdrożenie rozporządzenia w sprawie odnowy przyrody (Nature Restoration Law).

Dalsze działania i analizy

Ponieważ raport EEA jest częścią szerszej pracy wspierającej monitorowanie polityk środowiskowych, to dalsza praca JRC w tym zakresie przyczyni się do poprawy spójności i komplementarności informacji oraz pomoże skupić się na wzmocnieniu interoperacyjności między ramami monitorowania EZŁ, a także na powiązaniach z unijnym i krajowym monitorowaniem wdrażania wymagań różnorodności biologicznej.