Mar Menor – pierwszy ekosystem z osobowością prawną i flagowy projekt renaturyzacji ONZ

Hiszpańska słonowodna laguna Mar Menor, dawniej słynąca z krystalicznie czystej wody, zyskała nową formę ochrony. Od czerwca 2025 r. jest jednym z flagowych projektów renaturyzacji ONZ. Dzięki temu będzie można jeszcze skuteczniej zapobiegać eutrofizacji tego wyjątkowego dla Hiszpanii i całej Europy obszaru.

Co daje nadanie Mar Menor osobowości prawnej i objęcie jej dodatkową ochroną?

Zwycięskie inicjatywy w projekcie World Restoration Flagships otrzymują od organizatorów wsparcie finansowe i technologiczne. W przypadku Mar Menor będzie je można wykorzystać przede wszystkim na wspomaganie zrównoważonego rolnictwa i turystyki, ponieważ to właśnie te obszary działalności człowieka w największym stopniu wpływają na stan wód.

Dodatkowe możliwości daje nadanie osobowości prawnej. To nie tylko symboliczny gest, ale skuteczne wsparcie. Taki status pozwoli lepiej chronić lagunę przed bezprawnymi działaniami. Dzięki tej inicjatywie Mar Menor będzie mogła być reprezentowana w sprawach sądowych, np. pozywać (pośrednio, z udziałem prawników i organizacji ekologicznych) tych, którzy przyczyniają się do pogorszenia jej stanu.

Uznanie osobowości prawnej laguny daje jej także prawo do ciągłości trwania ekosystemu i jego naturalnej ewolucji, do konserwacji i utrzymania żyjących w niej gatunków, odbudowy zniszczonego ekosystemu, ograniczania lub zaprzestania działań ryzykownych lub szkodzących temu pięknemu miejscu.

Projekt nadania Mar Menor osobowości prawnej poparło aż 640 tys. Hiszpanów. To pierwszy przypadek tak chronionego systemu w Europie.

Mar Menor kiedyś i dziś

Położona w hiszpańskiej Murcji laguna Mar Menor jest jednym z najbardziej charakterystycznych miejsc dla tego regionu. Wiele lat temu była oligotroficznym zalewem o niezwykle przejrzystej wodzie. Turyści i mieszkańcy chętnie kąpali się w niej i nurkowali w poszukiwaniu koników morskich.

Niestety, w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat stan laguny bardzo się pogorszył. Mar Menor leży w otoczeniu terenów rolniczych, jednych z największych w Europie. Intensywne nawożenie spowodowało, iż do wód tzw. małego morza dostawały się azotany. To wywołało silną eutrofizację i utratę naturalnej równowagi biologicznej. Dodatkowymi niesprzyjającymi czynnikami były: intensywna turystyka wokół brzegów Mar Menor, pogłębianie zalewu, a także ocieplenie klimatu.

Problem z funkcjonowaniem laguny zauważono już w latach 90. Teren stopniowo obejmowano różnymi formami ochrony. Stał się m.in. Parkiem Regionalnym, Obszarem Natura 2000, włączono go do sieci mokradeł Ramsar. Mimo to nie udało się w pełni zapobiec zachodzącym tam niekorzystnym procesom. Według naukowców wielu zmian nie da się już odwrócić.

Nadzieją dla Mar Menor jest nie tylko włączenie w projekt World Restoration Flagships, ale również rosnące zaangażowanie lokalnej społeczności. Ekolodzy, rybacy i niektórzy rolnicy z regionu skłonili Komisję Europejską do interwencji w sprawie naruszania prawa UE i niewłaściwego wykorzystywania środków z funduszy unijnych.

Rezerwat Saladar de Lo Poyo w obrębie Mar Menor; zdj. Nanosanchez/Wikimedia

Inne flagowe projekty ONZ

Wraz z Mar Menor do projektu World Restoration Flagships trafiły dwa inne obszary: koralowe wybrzeże Mozambiku oraz ponad 60 meksykańskich wysp. Zwycięzców ogłoszono 11 czerwca 2025 r. w Nicei, podczas Konferencji Oceanicznej ONZ.

World Restoration Flagships to wspólny projekt Programu Środowiskowego ONZ i Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Żywności i Wyżywienia. Jego założeniem jest zatrzymywanie, zapobieganie i odwracanie skutków degradacji ekosystemów na wszystkich kontynentach i we wszystkich oceanach. Wpisuje się to także w Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ, które zakładają ochronę 1 mld ha do 2030 r. – obszaru większego niż powierzchnia Chin.