13 godzin temu
Handel ludźmi, uznawany za jedno z najpoważniejszych naruszeń praw człowieka, wciąż stanowi istotne wyzwanie dla Unii Europejskiej. W świetle najnowszego badania Europejskiej Sieci Migracyjnej (EMN), państwa członkowskie i obserwatorzy EMN coraz mocniej koncentrują się na jego międzynarodowym wymiarze.
Współpraca z państwami trzecimi, wsparcie dla ofiar, rozpoznanie cyfrowych zagrożeń oraz koordynacja organów ścigania to tylko niektóre z kierunków rozwijanych strategii. Unia Europejska traktuje handel ludźmi jako przestępstwo o transgranicznym charakterze, które wymaga wielowymiarowej reakcji – zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej.
W tym kontekście przyjęta w 2021 r. Strategia UE na lata 2021–2025 w sprawie zwalczania handlu ludźmi stanowi najważniejszy akt programowy. Szczególne znaczenie zyskała jej rewizja legislacyjna – znowelizowana dyrektywa w tym zakresie weszła w życie 14 lipca 2024 r. i wprowadziła istotne zmiany: zaostrzenie przepisów karnych, zwiększenie uprawnień śledczych oraz rozszerzenie mechanizmów wsparcia ofiar.
Na poziomie wykonawczym, działania te koordynuje unijny Koordynator ds. Zwalczania Handlu Ludźmi (ATC), który odpowiada za zapewnienie spójności między politykami krajowymi, europejskimi i międzynarodowymi.
Zróżnicowane podejścia krajowe – wspólny cel
Analiza działań 25 państw członkowskich i obserwatorów EMN wskazuje, iż walka z handlem ludźmi stanowi komponent wielu strategii krajowych, często integrowanych z polityką migracyjną, azylową oraz przeciwdziałania przestępczości zorganizowanej.
Żadne państwo nie przyjęło jednak aktu dedykowanego wyłącznie międzynarodowemu aspektowi handlu ludźmi. Zamiast tego, dominują rozwiązania sektorowe, adresujące konkretne ryzyka – np. regiony wysokiego zagrożenia, wybrane państwa trzecie lub określone grupy migrantów.
Istotnym elementem krajowych strategii jest kooperacja z podmiotami zewnętrznymi. Większość działań skierowanych do obywateli państw trzecich jest realizowana przez organizacje międzynarodowe – w szczególności Międzynarodową Organizację ds. Migracji – oraz organizacje pozarządowe, przy finansowaniu łączonym: krajowym i unijnym.
Wsparcie ofiar i prewencja: od świadomości po strukturalne zmiany
W badaniu EMN trzynaście państw wskazało dobre praktyki w zakresie zapobiegania handlowi ludźmi. Dziewięć z nich uznało kampanie podnoszące świadomość za skuteczne narzędzie prewencji, przy czym działania te często obejmują współpracę z krajami pochodzenia ofiar. Inne inicjatywy opierały się na projektach partnerskich z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.
Szczególnie wysoko oceniane są programy identyfikacji i wspierania ofiar w państwach trzecich. Przykłady obejmują: mentoring i szkolenia żaboly służb, tworzenie wyspecjalizowanych jednostek śledczych, sieci pomocy dla ofiar, czy programy budowania potencjału instytucji lokalnych. Jednym z istotnych działań było też rozmieszczenie oficerów łącznikowych żaboli w wybranych krajach trzecich.
EMPACT, Europol, Frontex: rola struktur unijnych
Wymiar operacyjny walki z handlem ludźmi pozostaje jednym z głównych filarów unijnej odpowiedzi. Jedenastu uczestników badania EMN wskazało na aktywny udział w inicjatywach koordynowanych przez agencje UE, takie jak Europol, Frontex czy Eurojust.
Na poziomie strategicznym operacje te wspiera EMPACT – Europejska Multidyscyplinarna Platforma Przeciwko Zagrożeniom Kryminalnym.
Komisja Europejska, zgodnie z postulatami Strategii UE, finansuje również projekty współpracy rozwojowej z państwami trzecimi, adresujące zarówno działania wymiaru sprawiedliwości, jak i zagrożenia cyfrowe czy związane z przepływami finansowymi pochodzącymi z handlu ludźmi.
Szczególną uwagę poświęcono związkom między handlem ludźmi a przemytem migrantów – zjawiskami często się przenikającymi. W listopadzie 2023 r. Komisja zaproponowała nową dyrektywę dotyczącą zapobiegania ułatwianiu nielegalnego wjazdu i pobytu oraz rozporządzenie wzmacniające współpracę policyjną i rolę Europolu.
Celem jest m.in. zwiększenie umiejętności prowadzenia dochodzeń transgranicznych. Oba akty są w tej chwili przedmiotem prac legislacyjnych.
Partnerstwa międzynarodowe i geografia interwencji
Dziewięć państw EMN, a także Serbia i Gruzja, zainicjowały różne formy sformalizowanej współpracy z państwami trzecimi, podczas gdy pozostałe ograniczyły się do kontaktów operacyjnych, często o charakterze ad hoc.
Regiony objęte największym wsparciem to Sahel, Róg Afryki, Afryka Północna, Europa Wschodnia i Bałkany Zachodnie – obszary uznawane za strategiczne z punktu widzenia źródeł i szlaków handlu ludźmi.
Podkreślana jest również rola UE jako pośrednika we współpracy z krajami partnerskimi. W ramach polityki sąsiedztwa i pomocy rozwojowej, Bruksela inicjuje dialogi sektorowe, wspiera reformy instytucjonalne oraz finansuje lokalne programy przeciwdziałania handlowi ludźmi.
Bariery współpracy i nowe zagrożenia
Mimo deklarowanej intensyfikacji działań państwa EMN napotykają szereg barier. Do najczęściej zgłaszanych wyzwań należą ograniczone możliwości egzekwowania prawa, trudności w identyfikacji ofiar, niedostateczne mechanizmy współpracy międzynarodowej, a także niski poziom zaufania między partnerami.
Dodatkowym czynnikiem destabilizującym była pandemia COVID-19, która przyczyniła się do zwiększenia podatności potencjalnych ofiar oraz do migracji procederu handlu ludźmi do przestrzeni cyfrowej.
Utrudniło to tradycyjne formy wykrywania i reakcji, zmuszając państwa do opracowania nowych narzędzi cyfrowych. Dziewięć państw wskazało ten aspekt jako priorytetowe wyzwanie w relacjach z państwami trzecimi.
Dodatkowym problemem pozostają różnice kulturowe i systemowe, które ograniczają efektywność współpracy – w tym wymianę informacji, prowadzenie wspólnych dochodzeń oraz wzajemne uznawanie dowodów. W opinii części respondentów, konieczne jest pogłębienie zaufania i zwiększenie przejrzystości mechanizmów współpracy.
W stronę przyszłości: nowa generacja strategii
W odpowiedzi na rosnące wyzwania, część państw członkowskich i obserwatorów EMN zainicjowała przegląd swoich strategii lub rozpoczęła prace nad nowymi dokumentami planistycznymi. Celem jest nie tylko zaktualizowanie dotychczasowych polityk, ale również wyraźniejsze powiązanie ich z wymiarem międzynarodowym.
Wśród kluczowych postulatów pojawia się potrzeba intensyfikacji dochodzeń finansowych, rozszerzenia zdolności monitorowania cyfrowego oraz budowania długoterminowych relacji z państwami pochodzenia i tranzytu ofiar. Zmieniający się charakter zagrożeń wymaga bowiem adaptacji – nie tylko technologicznej, ale również instytucjonalnej i politycznej.
